Toen ik op kerstavond een heldere, volle maan boven de Oostenrijkse bergen zag verschijnen was ik zo blij als een kind. Dolenthousiast stond ik de volgende zonsondergang opnieuw klaar met mijn fototoestel. Om van een ijzig koude kermis thuis te komen. Drie kwartier na zonsondergang was de maan nog steeds niet in beeld gekomen! 
De radartjes in mijn hoofd draaiden een week lang op volle toeren. Was mijn mooie maan een stukje verderop herrezen, achter die grote berg? En hoe komt het eigenlijk, dat we tweemaal daags eb en vloed hebben? Nog even liet ik me aanpraten – door de slimste jongen die ik ken- dat de maan misschien wel twéé keer per dag opkomt. Élke dag! Toen werd het me teveel: tijd om uit te zoeken hoe de maan ook alweer werkt.
Omdat ik vast niet de enige ben die zich wel eens het hoofd breekt over die prachtige bol aan de hemel: hierbij een opfriscursus!
“Zie de maan schijnt door de bomen…”?
De maan schijnt helemaal niet. Ook al zingen we dat elk jaar weer op 5 december. De zon doet al het werk: de maan reflecteert enkel het licht van de zon. Afhankelijk van de plek van de maan in haar baan om de aarde, zien we daarom alleen dat deel van de maan waar het zonlicht bij kan komen.
Rondje aarde
Met nieuwe maan speelt de maan verstoppertje. Dan staat ze precies tussen de zon en de aarde in, maar zien wij een donkere hemel omdat de zon alleen de achterkant van de maan belicht.
De volgende avond is de maan een klein stukje opgeschoven in haar baan rond de aarde, en lukt het de zon een fractie van de maan – de bekende sikkel- te beschijnen. In het eerste kwartier heeft de maan een kwart van haar ronde afgelegd en verschijnt de helft van de maan in het zonlicht.
Bij volle maan bevindt de maan zich, vanaf de zon gezien, aan de andere kant van de aarde en vangt dus het volle licht van de zon.
In het derde kwartier zien we weer een halve maan, maar nu de andere kant dan bij het eerste kwartier. Na ruim 29 dagen keert de maan terug naar het plekje tussen de aarde en de zon, en is het weer een nacht aardedonker. Een goed moment om sterren te kijken, dus!
Supermaan; bloedmaan… wat is wat?
Tijdens een maansverduistering staat de maan eventjes in de schaduw van de aarde. Dat gebeurt gemiddeld twee keer per jaar, maar vaak is de maan op dat moment verstopt achter de horizon.
Flauw, want een maansverduistering kan er fantastisch uit zien! Doordat een heel klein beetje zonlicht wordt afgebogen in de dampkring van de aarde, krijgt de maan vaak een rode kleur: de bloedmaan.
Soms zie je foto’s van een absurd grote maan, waarbij je je afvraagt of we in Nederland met het kleinere broertje worden afgescheept. Nu kun je met de juiste lens en het juiste gezichtspunt -of photoshop-heel wat suggereren, maar de supermaan bestaat echt en is ook in ons landje waar te nemen. Eigenlijk is het heel eenvoudig: we zien een supermaan 
wanneer de maan het dichtst bij de aarde staat. De maan legt namelijk een elliptische (ovale) baan om de aarde af en staat daarom steeds op een andere afstand van de aarde, namelijk tussen de 363.345 km en 405.500 km.
Een blauwe maan ziet er helaas niet zo bijzonder uit als de naam doet vermoeden. Het is simpelweg de tweede keer volle maan in een maand tijd, wat overigens wel bijzonder ís.
Ook de wassende maan is, tot slot, niet zo vermakelijk als het klinkt. Het is de naam voor de periode waarin de nieuwe maan ‘groeit’ tot volle maan. De twee weken daarna hebben we het over een krimpende maan.
Hoe laat komt de maan op?
De maan komt, net als de zon en de sterren, op in het Oosten en gaat onder in het Westen: ze volgen de rotatie van de aarde. Toch zien we de maan, in tegenstelling tot de zon, op de raarste tijdstippen aan de hemel staan. De opkomst- en ondergangstijden zijn namelijk afhankelijk van de plek van de maan in haar baan rond de aarde. De volle maan komt op wanneer de zon ondergaat en is dus in elk geval ’s nachts te zien. Daarna komt de maan steeds iets (25-75 minuten) later op. Ik had op 1e Kerstdag dus gewoon weer te weinig geduld. Maar hoewel de maan uiteindelijk boven de berg zou zijn verschenen, had het dan niet het prachtige decor van avondrood gehad.
We zien overigens altijd maar één kant van de maan. Dat komt omdat de maan precies één keer om haar as draait in de tijd dat de maan om de aarde draait. Ook weer zo’n grapje van de zwaartekracht. Onze fantasieën over de achterkant van de maan werden in 1959 voorgoed verpest: die ziet er net zo uit als de voorkant, bleek uit de foto’s.
Waarom hebben we eb en vloed?
De maan trekt ook aan de aarde. Niet zo hard als andersom, want de maan is 81 keer kleiner. Maar sterk genoeg om eb en vloed te veroorzaken. Water geeft mee, zodat er vloed ontstaat aan de kant van de maan.
Zoveel is logisch. Maar aan de andere kant van de aarde is het op datzelfde moment óók vloed. In feite trekt de maan daar harder aan de aarde dan aan het –minder zware- water, waardoor daar eveneens een vloedberg ontstaat.
Het water van deze vloedbergen moet natuurlijk ergens vandaan komen, en daarom is het eb op die plaatsen waar de maan weinig invloed uitoefent. Omdat de aarde in 24 uur volledig om haar as draait, komen beide vloedbergen een keertje voorbij in die 24 uur. En dus hebben we elke dag tweemaal vloed en tweemaal eb.
Wanneer de zon en de maan sámen aan de aarde trekken is het springtij (eens in de 14 dagen). Met hoogwater dat hoger is dan anders, en laagwater dat lager is dan anders. De zon is enorm en heeft dus veel aantrekkingskracht, maar staat zoveel verder weg dan de maan dat de invloed op het water beperkt is. De zon staat gelukkig dichtbij genoeg om ervoor te zorgen dat wij, samen met alle andere planeten uit ons zonnestelsel, om haar heen draaien en niet de ruimte in schieten!
Vallende ste…uhm, maan?!
Maar als de aantrekkingskracht van de aarde zoveel groter is dan die van de maan – en de maan ook nog eens aan de aarde trekt-, waarom valt de maan dan niet óp de aarde?! Nou, de maan valt wel degelijk, maar dan om de aarde heen. Daar is een evenwicht voor nodig tussen de snelheid van de maan en de zwaartekracht, zoals we ook satellieten in een baan om de aarde kunnen brengen.
Overigens verwijdert de maan zich elk jaar een paar centimeter van de aarde. Als de zwaartekracht van de aarde ooit geen grip meer heeft op de maan, slingert deze de ruimte in. Maar dat duurt nog zo verschrikkelijk lang dat de kans groter is dat de zon voor die tijd sterft, en dan sterven wij gezellig mee. We hebben gelukkig nog zo’n 5,5 miljard jaar de tijd.
Wat als…..?
Hoe zou ons leven eruit zien zonder maan? Niet zo best. We zouden misschien niet eens bestaan. Dankzij de maan:
• hebben we een relatief stabiel klimaat met seizoenen, omdat de maan de aarde ‘rechtop’ houdt
• draaien we in 24 uur rond in plaats van in 6 (en de dag vliegt al zo snel voorbij)
• blijven daardoor ook de windsnelheden en stormen binnen de perken
• is er eb en vloed waardoor oceanen van chemische stoffen worden voorzien die belangrijk zijn voor het leven op aarde (met wat hulp van de zon)
• zitten we niet elke nacht in het pikkedonker. 
En natuurlijk zouden we zonder maan heel wat prachtige plaatjes mislopen. Want hoe heerlijk het ook is om een piepklein beetje te begrijpen hoe de maan werkt; uiteindelijk is het nog heerlijker om gewoon in de bergen of duinen te zitten en van dat geheimzinnige bolletje te genieten.
Voor in de agenda
24 januari 2016: volgende volle maan
16 september 2016: gedeeltelijke maansverduistering in de bijschaduw
14 november 2016: supermaan
27 juli 2018: totale maansverduistering
Ontzettend bedankt voor deze “opfris” cursus, voor mij ook veel nieuwe informatie!
Leuk om te horen, zeg! Dank je!
Tja, leuk om weer even opgefrist te worden.
Je vergeet toch wel snel hoe het nou precies zat met die maan die door de bomen schijnt.
Dank je wel.
Bedankt Anke, heel leuk dat je het gelezen hebt !
Nou, een opfriscursus was het niet helemaal. Heel wat nieuws weer geleerd Toen ik nog op school zat, waren al die feiten nog niet bekend denk ik. zo lang is het al geleden!
Erg leuk om te lezen.
Heerlijk idee, dat dezelfde maan, als ik straks aan de andere kant van de wereld ben,ook het licht van dezelfde zon krijgt.
Ja leuk hè, Truus, en de maan ziet er ook nog eens hetzelfde uit vanuit Patagonië! Super dat je wat van geleerd hebt, voor mij was het ook een feest van nieuwe ontdekkingen 🙂